Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne, 2024, T. 123

Permanent URI for this collection

https://hdl.handle.net/20.500.12153/8334

Browse

Browsing Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne, 2024, T. 123 by Issue Date

Filter results by year or month
Now showing 1 - 20 of 32
  • Item
    Losy tapiserii katedry wileńskiej na tle dramatycznych wydarzeń w 1931 roku
    (Wydawnictwo KUL, 2024) Chabiera, Piotr
    Artykuł ma na celu przedstawienie dotąd niepublikowanych badań na temat roli i działalności Mariana Morelowskiego w ratowaniu bezcennej kolekcji tapiserii katedry wileńskiej w związku z konsekwencjami tragicznej powodzi w 1931 roku w Wilnie. W 1931 roku zima na ziemiach północno-wschodniej Polski była bardzo mroźna i obfitowała w opady śniegu. Jeszcze w połowie kwietnia na polach leżał śnieg i panowały niskie temperatury. Topnienie mas śniegu zalegających w całym regionie Wileńszczyzny spowodowało raptowne przybieranie wód lokalnych rzek, co w konsekwencji doprowadziło do zalania Wilna z jego cennymi zabytkami, w tym katedry. Paradoksalnie powódź przyczyniła się do wielkiego odkrycia, które nastąpiło w czasie akcji konserwatorskiej w podziemiach katedry. Odnaleziono tam grobowce królewskie Aleksandra Jagiellończyka oraz żon Zygmunta Augusta – Elżbiety Habsburżanki i Barbary Radziwiłłówny. Jednak skala zniszczeń spowodowanych powodzią była tak ogromna, że dalsze prace konserwatorskie wymagały dużych nakładów finansowych, co zaczęło przekraczać możliwości władz kościelnych. Kuria Metropolitalna w Wilnie, zagrożona koniecznością przerwania prac zabezpieczających przed katastrofą budowlaną, bez konsultacji społecznej, postanowiła uzyskać fundusze potrzebne na dalsze roboty ze sprzedaży za granicę dziesięciu bezcennych tapiserii z XVII wieku, przechowywanych w skarbcu katedralnym. Do sprawy ratowania tych niezwykle cennych tkanin przyłączył się aktywny społecznie i naukowo historyk sztuki z Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie – prof. M. Morelowski. Dzięki badaniom dokumentów należących do spuścizny po Morelowskim zgromadzonych w Bibliotece im. Wróblewskich Litewskiej Akademii Nauk w Wilnie i Bibliotece Uniwersytetu Wileńskiego w Wilnie, jak również archiwaliów będących w posiadaniu Działu Rękopisów Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu i Archiwum Akt Nowych w Warszawie oraz za sprawą rozmów przeprowadzonych z wybranymi osobami udało się odnaleźć wiele nowych, nieznanych i niepublikowanych informacji na temat istoty problemu badawczego. The article aims to present hitherto unpublished research on Marian Morelowski’s role and activities in saving the priceless collection of Vilnius Cathedral tapestries in the wake of the consequences of the tragic flood in Vilnius of 1931. In 1931, the winter in the lands of north-eastern Poland was very cold and abundant with snowfall. As late as mid-April, there was still snow in the fields, and low temperatures persisted. The melting of snow masses deposited throughout the Vilnius region caused the waters of local rivers to rapidly rise, resulting in the flooding of Vilnius with its precious monuments, including the Cathedral. Paradoxically, the flood contributed to the great discovery that occurred during the restoration effort in the cathedral’s basement. The royal tombs of Alexander Jagiellon and Sigismund Augustus’ wives Elisabeth Habsburg and Barbara Radziwiłł were found there. However, the scale of damage caused by the flood was so great that further restoration work required a great deal of money, which began to exceed the capabilities of the church authorities. The Vilnius Metropolitan Curia, threatened by the need to stop the work to prevent a building disaster without public consultation, decided to obtain the funds needed for further work from the sale abroad of ten priceless 17th-century tapestries stored in the cathedral treasury. Prof. M. Morelowski, a socially and academically active art historian from Stefan Batory University in Vilnius, joined the cause of saving these particularly valuable textiles. Through research of documents belonging to Morelowski’s legacy collected at the Wroblewski Library of the Lithuanian Academy of Sciences in Vilnius and the Vilnius University Library in Vilnius, as well as archival materials held by the Manuscripts Department of the Ossoliński National Institute in Wrocław and the Archives of Modern Record in Warsaw, and by conducting interviews with selected individuals, it was possible to find a great deal of new, unknown and unpublished information on the essence of the research problem.
  • Item
  • Item
    Źródła zdeponowane w Archiwum Diecezjalnym w Kielcach jako podstawa do badań nad stratami osobowymi i materialnymi obszarów wiejskich diecezji kieleckiej pod okupacją niemiecką 1939-1945
    (Wydawnictwo KUL, 2024) Domański, Tomasz
    Artykuł pokazuje przydatność naukową źródeł kościelnych do badań nad stratami osobowymi i materialnymi regionu kieleckiego w okresie II wojny światowej. Nie ulega wątpliwości, że omówione dokumenty przedstawiają znakomitą wartość historyczną. Są szczególnie ważne dla ustalenia wielkości zniszczeń wojennych z lat 1944-1945 (domy, kościoły, gospodarstwa rolne), zwłaszcza że powyższa problematyka była nieobecna w badaniach instytucji państwowych. Umożliwiają również przeanalizowanie terroru okupacyjnego, jego dynamikę oraz fluktuację w poszczególnych dekanatach (częściach) diecezji. Źródła kościelne, jak każde inne, wymagają jednak konfrontowania z dostępnymi źródłami świeckimi celem ustalenia ostatecznych danych. The article demonstrates the scientific relevance of church sources for the study of personal and material losses in the Kielce region during World War II. There is no doubt that the documents discussed represent excellent historical value. They are particularly important for determining the volume of war damage from 1944–1945 (houses, churches, farms), especially since the above issues have been absent from the studies of state institutions. They also facilitate an analysis of the occupation terror, its dynamics and fluctuation in the various deaneries (parts) of the diocese. Nevertheless, ecclesiastical sources, like any other, need to be confronted with available secular sources to establish definitive data.
  • Item
    Sytuacja kościoła w okupowanej Polsce w świetle wojennej korespondencji prymasa Augusta Hlonda z bp. Józefem Gawliną
    (Wydawnictwo KUL, 2024) Bednarski, Damian
    Ścisła współpraca Augusta Hlonda, prymasa Polski, oraz bp. Józefa Gawliny, przedwojennego biskupa polowego Wojska Polskiego, trwała przez prawie ćwierć wieku. W ostatnim czasie przygotowano do druku drugie, uzupełnione wydanie ich korespondencji z okresu 1924-1948. Dzięki wnikliwej kwerendzie w kilku archiwach udało się w ostatnich latach odnaleźć wiele listów obu hierarchów z okresu II wojny światowej. Niniejszy artykuł prezentuje genezę dokumentów, ich losy, a w części zasadniczej – analizę tekstów, przeprowadzoną w celu zrozumienia tego, jaka była wiedza biskupa i prymasa o sytuacji panującej w okupowanej Polsce, jakie zabiegi podejmowali, dążąc do uwrażliwienia Stolicy Apostolskiej na te problemy oraz na kontakty z duchowieństwem pozostającym w ojczyźnie. W tekście wyodrębniono korespondencję z okresu pobytu prymasa w Rzymie (do czerwca 1940 roku) oraz z okresu jego pobytu w Lourdes (do lutego 1942 roku). Później kontakt między hierarchami został przerwany, gdyż bp. J. Gawlina udał się Wschód, by organizować duszpasterstwo Armii Polskiej na terenie ZSRR, a prymas A. Hlond został przez Niemców internowany. The close cooperation between August Hlond, the Primate of Poland, and Bishop Józef Gawlina, the pre-war field bishop of the Polish Army, lasted for almost a quarter of a century. A second, completed edition of their correspondence from the period 1924-1948 has recently been prepared for publication. Thanks to a thorough search in several archives, a number of letters from the two hierarchs dating back to World War II have been found in recent years. This article presents the origins of the documents, their fate and, in the main part, the analysis of the texts carried out in order to understand the knowledge of the bishop and the primate about the situation prevailing in occupied Poland, the efforts they made to sensitize the Holy See to these problems and their contacts with the priests remaining in the h omeland. The text extracts correspondence from the period of the primate’s stay in Rome (until June 1940) and from his stay in Lourdes (until February 1942). Later, the contact between the hierarchs was interrupted, as Bishop J. Gawlina moved East to organize the pastoral work of the Polish Army in the USSR, and Primate A. Hlond was interned by the Germans.
  • Item
    Uczniowie gnieźnieńskiej szkoły katedralnej w drugiej połowie XV wieku: z badań nad zróżnicowaniem społecznym w edukacji w późnośredniowiecznej Polsce
    (Wydawnictwo KUL, 2024) Bartoszak, Michał
    Artykuł poświęcony jest problemowi społecznego zróżnicowania dróg edukacji ponadparafialnej w późnośredniowiecznej Polsce. W tym celu modelowym przykładem stała się szkoła katedralna w Gnieźnie w drugiej połowie XV wieku. Początek tekstu jest omówieniem składu geograficznego i społecznego szkoły, a następnie zakreśleniem atrakcyjności studiów uniwersyteckich w Krakowie w środowiskach pochodzenia scholarów katedralnych. Okazuje się, że szkoła katedralna i uczelnia krakowska wykazują znaczne różnice w tym zakresie i ma to zapewne związek z wykształceniem się po 1450 roku odmian ścieżek edukacji w społeczeństwie, spowodowanych szerszym dostępem kształcenia uniwersyteckiego. Ponadto w artykule krótko przedstawiono nauczycieli szkoły katedralnej oraz jej sieć relacji społecznych w Gnieźnie. The article is devoted to the problem of social differentiation of supra-parochial education paths in late medieval Poland. To this end, the cathedral school in Gniezno in the second half of the 15th century became a model example. The paper begins with a discussion of the geographic and social composition of the school, followed by an outline of the attractiveness of university studies in Kraków in the original communities of cathedral scholars. Apparently, the cathedra school and the university of Kraków show significant differences in this regard, and this is probably related to the development of varieties of educational paths in society after 1450, caused by wider access to university education. Furthermore, the article briefly introduces the teachers of the cathedral school and its network of social relations in Gniezno.
  • Item
  • Item
  • Item
    Archidiakonat kruszwicki w latach 1818-1821
    (Wydawnictwo KUL, 2024) Krucki, Łukasz
    Archidiakonat kruszwicki stanowił ważny element w przedrozbiorowej strukturze diecezji kujawsko-pomorskiej (włocławskiej). Łączył ze sobą stołeczny archidiakonat włocławski z archidiakonatem pomorskim. Sytuacja skomplikowała się na skutek zaborów, gdy w wyniku postanowień kongresu wiedeńskiego (1814-1815) zachodnia część Kujaw znalazła się poza granicami Królestwa Polskiego (tzw. Kongresówki), na którego terenie mieściła się stolica diecezji Włocławek. W pierwszym rzędzie starano się zapewnić archidiakonatowi kruszwickiemu odpowiedni zarząd. Z woli biskupa włocławskiego Franciszka Skarbka Malczewskiego w 1817 roku administratorem archidiakonatu został biskup poznański Teofil Gorzeński. Po 1818 roku, gdy Stolica Apostolska wydała bullę Ex imposita nobis i ostatecznie odłączyła archidiakonat kruszwicki od macierzystej diecezji, nadal sprawował on ten urząd, aż w 1821 roku na mocy bulli Piusa VII De salute animarum został ustanowiony arcybiskupem gnieźnieńskim i poznańskim. Wówczas też archidiakonat kruszwicki został włączony do archidiecezji gnieźnieńskiej, stanowiąc odtąd jej integralną część. Okres 1818-1821 był dla archidiakonatu kruszwickiego czasem zmagań o utrzymanie własnej tożsamości konfesyjnej. Pruski zaborca czynił starania, by zgermanizować i zsekularyzować zachodnie Kujawy, ale w dążeniach tych napotkał na opór polskiego społeczeństwa. Istotną rolę w obronie polskości na tym terenie odegrała kruszwicka kapituła kolegiacka, jak i duchowieństwo zajmujące się duszpasterstwem. Ponadto Kościół katolicki funkcjonujący w granicach archidiakonatu kruszwickiego został objęty wieloma represjami, np. sekwestracją dóbr kościelnych, kasatą zakonów oraz ograniczeniami zastosowanymi wobec kapituły kruszwickiej. The Archdeaconry of Kruszwica was an important element in the pre-partition structure of the Kuyavian-Pomeranian (Włocławek) Diocese. It connected the capital’s Włocławek Archdeaconry with the Pomeranian Archdeaconry. The situation became more complicated as a result of the partitions when, as a result of the Congress of Vienna (1814–1815), the western part of Kuyavia was separated outside the borders of the Kingdom of Poland, with the diocesan capital, Włocławek, located in its territory. In the first place, efforts were made to ensure that the Kruszwica Archdeaconry was properly governed. By the will of the bishop of Włocławek, Franciszek Skarbek Malczewski, the bishop of Poznań, Teofil Gorzeński, became the administrator of the archdeaconry in 1817. After 1818, when the Holy See issued the bull Ex imposita nobis and finally separated the Kruszwica Archdeaconry from the mother diocese, he continued to hold this office until in 1821, by virtue of Pius VII’s bull De salute animarum, he was appointed archbishop of Gniezno and Poznań. At that time, Kruszwica Archdeaconry was also incorporated into the Archdiocese of Gniezno, henceforth forming an integral part of it. The period of 1818–1821 was a time of struggle for the Archdeaconry of Kruszwica to maintain its own confessional identity. The Prussian invader made efforts to Germanize and secularize western Kuyavia, but in these endeavours they encountered resistance from Polish society. The collegiate chapter of Kruszwica played an important role in defending Polishness, as did the clergy involved in pastoral work. The Catholic Church operating within the boundaries of Kruszwica Archdeaconry was additionally subjected to many repressions, such as the sequestration of church property, the suppression of religious orders and the restrictions applied to the Kruszwica chapter.
  • Item
    „Listy do Redakcji”: o znaczeniu wileńskich tygodników „Przyjaciel Ludu” (1906-1909), „Zorza Wileńska” (1905-1909) dla czytelnika
    (Wydawnictwo KUL, 2024) Mastianica-Stankiewicz, Olga
    Do badań wykorzystano rzadkie i unikalne źródło – listy czytelników do tygodników „Przyjaciel Ludu” (1905-1910) oraz „Zorza Wileńska” (1905-1909), które w Wilnie na początku XX wieku wydawały razem duchowieństwo katolickie i inteligencja świecka. Tygodniki te kierowane były do określonej grupy czytelników – chłopów, a ich cel stanowiło reformowanie życia chłopskiego poprzez naukę, począwszy od codziennych nawyków, a skończywszy na uczestnictwie w życiu politycznym i kształtowaniu polskiej świadomości narodowej. Odręczne listy czytelników, rozproszone w różnych litewskich instytucjach pamięci, po raz pierwszy trafiają do obiegu naukowego. Osobno prezentowane są listy do tygodnika „Przyjaciel Ludu”, przechowywane w archiwum Kurii Archidiecezji Wileńskiej, które dotychczas w ogóle nie były znane badaczom. Opracowanie składa się z czterech części. W pierwszej przedstawiono główne programowe cele tygodników, dyskusję na temat treści tygodnika, stosunek redakcji do potencjalnego czytelnika – chłopa. Taka analiza wywodów ideowych gazet jest konieczna, aby określić oczekiwania i ewentualne potrzeby czytelników. W drugiej części artykułu omówiono kilka kwestii. Po pierwsze, celem badania jest ustalenie, w jaki sposób redaktorzy tygodników pracowali z listami od czytelników. Po drugie, zbadano, w jaki sposób redakcje starały się utrzymywać stałą komunikację z czytelnikami i aktywizować czytelność swoich gazet. Odrębnie zbadano pochodzenie terytorialne adresatów listów i podjęto próbę odpowiedzi na jedno z najtrudniejszych pytań – jakie znaczenie dla swoich czytelników miały tygodniki, dlaczego zdecydowano się napisać do redakcji, jakie cele realizowano i jakie pokładano oczekiwania. A rare and unique source was used for the research, namely readers’ letters to the Przyjaciel Ludu (1905–1910) and Zorza Wileńska (1905–1909) weekly magazines, which were published jointly by the Catholic clergy and lay intelligentsia in Vilnius in the early 20th century. These weekly magazines were aimed at a specific group of readers – peasants – and their goal was to reform peasant life through education, from daily habits to political participation and the formation of Polish national identity. The readers’ handwritten letters, scattered in various Lithuanian memory institutions, found their way into scholarly circulation for the first time. Separately presented are letters to the Przyjaciel Ludu weekly kept in the archives of the Curia of the Archdiocese of Vilnius, which until now have not been known to researchers at all. The study consists of four parts. The first one presents the main programmatic goals of the weeklies, a discussion of the content of the weeklies, and the attitude of the editors to the potential reader – the peasant. Such analysis of the ideological message contained within newspapers is necessary to determine the expectations and possible needs of readers. The second part of the article discusses several issues. First, the study aims to establish how editors of weekly newspapers worked with letters from readers. Second, it examined how editors tried to maintain constant communication with readers and activate the readership of their newspapers. The territorial origins of the letter addressees were examined separately, and an attempt was made to answer one of the most difficult questions – how important the weeklies were for their readers, why they chose to write to the editors, what goals they pursued and what expectations they had.
  • Item
    Inwentarz wyposażenia kaplicy zamkowej w Starogrodzie z 1685 roku
    (Wydawnictwo KUL, 2024) Łyczak, Bartłomiej
    Zamek w Starogrodzie pod Chełmnem wybudowany został w XIII wieku przez zakon krzyżacki. Po przejęciu warowni przez Królestwo Polskie w 1505 roku została ona ofiarowana przez króla Aleksandra Jagiellończyka biskupom chełmińskim. Kaplica zamkowa, znajdująca się na piętrze, w południowo-zachodnim narożniku, w dalszym ciągu pełniła funkcje sakralne. Pomimo licznych prac budowlanych prowadzonych na zamku po zniszczeniach powstałych wskutek wojny trzynastoletniej i potopu szwedzkiego, zachowała ona gotycki charakter architektoniczny. Obiekt został sprzedany i następnie rozebrany krótko po I rozbiorze Polski. Wśród akt z Archiwum Fary Chełmińskiej, obecnie przechowywanych w Archiwum Akt Dawnych Diecezji Toruńskiej, odnaleziono nieznany dotąd badaczom tematu inwentarz świątyni z 1685 roku. Dokument, sporządzony krótko po odnowieniu kaplicy z inicjatywy bp. Kazimierza Jana Opalińskiego, wylicza sprzęty znajdujące się na jej wyposażeniu. The castle in Starogród near Chełmno was built in the 13th century by the Teutonic Order. After the Kingdom of Poland took over the fortress in 1505, it was offered by King Alexander Jagiellon to the bishops of Chełmno. The castle chapel, located upstairs in the south-west corner, continued to serve a religious function. Despite the numerous construction works carried out on the castle after the damage caused by the Thirteen Years’ War and the Swedish Deluge, it retained its Gothic architectural character. The property was sold and then demolished shortly after the First Partition of Poland. Among the files from the Chełmno Parish Church Archives, now stored in the Archives of Historical Records of the Diocese of Toruń, a 1685 inventory of the temple, hitherto unknown to researchers of the subject, was found. The document, drawn up shortly after the chapel’s restoration on the initiative of Bishop Kazimierz Jan Opaliński, lists the chapel’s furnishings.
  • Item
  • Item
    Działalność prof. Stanisława Ptaszyckiego
    (Wydawnictwo KUL, 2024) Misiura, Grzegorz
    Artykuł przedstawia sylwetkę prof. Stanisława Ptaszyckiego (1853-1933), zasłużonego badacza historii, filologii polskiej oraz archiwistę. Jego życiorys jest powszechnie znany. Uzupełniono go o szczegóły, jak np. adresy zamieszkania czy przebieg pożegnania na Uniwersytecie Lubelskim w 1926 roku. Jego czterdziestoletni pobyt w Petersburgu oraz prowadzone tam badania naukowe zaowocowały szeregiem cennych i potrzebnych zajęć w nowo powstałym uniwersytecie w Lublinie. Poza tym, przebywając w tym mieście, pełnił funkcję dyrektora Archiwum Państwowego. W 1926 roku został powołany na stanowisko Naczelnego Dyrektora Archiwów Państwowych. Przeprowadził się wówczas do Warszawy, gdzie mieszkał do końca życia. Jednak jego związek z lubelską Alma Mater nie ustał, co potwierdzają prowadzone przez niego zajęcia dla studentów. Na jego przywiązanie do uczelni wskazuje też fakt, że przekazał do jej książnicy swój księgozbiór, liczący kilka tysięcy woluminów. The article presents a profile of Prof. Stanisław Ptaszycki (1853–1933), a distinguished researcher of history, Polish philology and archivist. His biography is widely known. It was supplemented with details such as residential addresses and the course of his farewell at the University of Lublin in 1926. His forty-year stay in St. Petersburg and the scientific research conducted there resulted in a number of valuable and needed classes at the newly established University of Lublin. Moreover, while in the city, he served as director of the National Archives. In 1926, he was appointed Chief Director of the State Archives. He then moved to Warsaw, where he lived for the rest of his life. However, his connection to his Alma Mater in Lublin had not ceased, as evidenced by the classes he gave to its students. His attachment to the university is also indicated by the fact that he donated his book collection of several thousand volumes to its library.
  • Item
    Muzeum Zgromadzenia Zmartwychwstania Pana Naszego Jezusa Chrystusa w Rzymie. Założenia programowe i realizacja
    (Wydawnictwo KUL, 2024) Skrzydlewska, Beata
    Na terenie klasztoru przy via San Sebastianello 11 w Rzymie utworzono w 2019 roku niewielkie muzeum, w którym zgromadzono pamiątki związane z założycielami Zgromadzenia Zmartwychwstania Pańskiego. Eksponowano tam spuściznę po Bogdanie Jańskim (1807-1840), księżach: Piotrze Semenence (1804-1886), Hieronimie Kajsiewiczu (1812-1873) czy Aleksandrze Jełowickim (1804-1877). Związki zmartwychwstańców z wielkimi Polakami, sztandarowymi postaciami naszej literatury, sztuki czy polityki: Adamem Mickiewiczem, Ignacym Krasińskim, Cyprianem Kamilem Norwidem, Tomaszem Oskarem Sosnowskim, Antonim Patkiem czy Ignacym Domeyką, zostawiły ślady także materialne i stanowią trzon kolekcji muzealnej. W związku z tym podjęto decyzję o rozbudowie i unowocześnieniu ekspozycji. Dnia 15 grudnia 2023 roku otwarto zmodernizowane muzeum. Zwiedzający mogą zapoznać się z historią zgromadzenia, poznać historię i działalność placówek zmartwychwstańczych zakładanych na wielu kontynentach. Ważne miejsce na ekspozycji zajmują kopie dokumentów z archiwum klasztornego pozostałe po B. Jańskim, założycielu Zgromadzenia Zmartwychwstania Pańskiego, polskim działaczu Wielkiej Emigracji. Są to archiwalia przywiezione z Paryża – materiały po Wielkiej Emigracji czy dokumenty pozostałe po ks. H. Kajsiewiczu – współzałożycielu zakonu, uczestniku powstania listopadowego, spowiedniku m.in. C.K. Norwida, Z. Krasińskiego. Istotną część zajmują materiały pozostałe po historyku, ks. Walerianie Kalince – uczestniku powstania krakowskiego w 1846 roku, współpracowniku Hotelu Lambert, kierowniku dyplomatycznej Agencji Szwedzkiej podczas powstania styczniowego. A small museum has been established on the grounds of the monastery at via San Sebastianello 11 in Rome in 2019 to collect memorabilia related to the founders of the Congregation of the Resurrection of Our Lord Jesus Christ. It exhibited the works of Bogdan Jański (1807–1840), and the priests: Peter Semenenko (1804–1886), Hieronim Kajsiewicz (1812–1873) or Aleksander Jełowicki (1804–1877). Relations of the Resurrectionists with prominent Poles, flagship figures of Polish literature, art and politics, such as Adam Mickiewicz, Ignacy Krasiński, Cyprian Kamil Norwid, Tomasz Oskar Sosnowski, Antoni Patek, as well as Ignacy Domeyko, have also left material traces and form the core of the museum’s collection. As a result, a decision was made to expand and modernize the exhibition. On 15 December 2023, the modernized museum was opened. Visitors can learn about the history of the congregation and the activities of Resurrectionist establishments on many continents. An important place is occupied by copies of documents from the monastery archives left behind by B. Jański, founder of the Congregation of the Resurrection, a Polish activist of the Great Emigration. These are archives brought from Paris – materials from the Great Emigration or documents left behind by Rev. H. Kajsiewicz – co-founder of the order, participant in the November Uprising, confessor of C.K. Norwid and Z. Krasiński, among others. An important part includes by materials left behind by historian Rev. Walerian Kalinka – participant in the 1846 Kraków Uprising, associate of the Lambert Hotel, head of the diplomatic Swedish Agency during the January Uprising.
  • Item
    Pozyskiwanie inkunabułów przez biblioteki klasztorne w XVIII-wiecznej Warszawie na przykładzie sześciu druków popijarskich i pomisjonarskich pochodzących ze zbiorów Józefa Andrzeja Załuskiego
    (Wydawnictwo KUL, 2024) Osuch, Martyna
    Celem artykułu jest zwrócenie uwagi na fakt pozyskiwania i przechowywania inkunabułów przez warszawskie klasztory w XVIII wieku oraz wskazanie, w jaki sposób przyczyniło się to do przetrwania XV-wiecznych woluminów. Sześć druków stanowiących przedmiot artykułu zostało w XVIII stuleciu sprowadzonych zza granicy przez Józefa Andrzeja Załuskiego, a następnie trafiło do książnic stołecznych misjonarzy i pijarów. Omawiane druki to najprawdopodobniej dublety Biblioteki Załuskich, które poprzez darowiznę, sprzedaż lub wymianę trafiły do bibliotek klasztornych. W tekście wyjaśnię, dlaczego książki te nie podzieliły losu warszawskich kolekcji publicznych spalonych przez Niemców w 1944 roku, zaakcentuję także potrzebę badań proweniencyjnych w instytucjach kościelnych. Analiza cech indywidualnych (znaki własnościowe, ślady lektury), zwłaszcza w przypadku zbiorów warszawskich, może przyczynić się nie tylko do rekonstrukcji kolekcji historycznych, ale też do rozwoju badań nad obiegiem książki w stolicy w epoce nowożytnej. The purpose of this article is to highlight the acquisition and storage of incunabula by Warsaw monasteries in the 18th century and to show how this contributed to the survival of 15th-century volumes. The six early printed books that are the subject of this article were imported from abroad in the 18th century by Józef Andrzej Załuski, and then found their way to the libraries of the capital’s Missionary and Piarist fathers. The books in question are most likely duplicates from the Załuski Library, which ended up in monastery libraries through donation, sale or exchange. In the text I will explain why these books did not share the fate of the Warsaw public collections burned by the Germans in 1944, I will also emphasize the need for provenance research in church institutions. The analysis of individual features (ownership marks, traces of reading), especially in the case of Warsaw collections, can contribute not only to the reconstruction of historical collections, but also to the development of research on the circulation of books in the capital in the modern era.
  • Item
    Księgozbiór parafialny w Stryszowie w XVI-XVIII wieku
    (Wydawnictwo KUL, 2024) Płonka, Mirosław
    Księgozbiór biblioteki parafialnej w Stryszowie stanowił w 1748 roku jeden z liczniejszych w skali wszystkich parafii dekanatu zatorskiego i wiejskich parafii diecezji krakowskiej. Mimo to nie doczekał się do chwili obecnej szerszego opracowania. Tymczasem w jego zasobie znajdowały się liczne tytuły, odbiegające od dotychczasowego wyobrażenia o bibliotece w wiejskiej parafii. Wiele książek stanowiło spuściznę po będących proboszczami w Stryszowie w XVIII wieku akademikach krakowskich. W artykule omówiono rozwój księgozbioru, wskazując niebagatelną rolę fundacji Arcybractwa Matki Boskiej Pocieszenia i aktywności proboszczów-wykładowców, którzy rozumieli, że gromadzenie książek stanowiło o kulturze intelektualnej parafii. Do opracowania dołączono edycję źródłową wykazu tytułów ksiąg parafialnych z protokołu wizytacji z 1748 roku oraz inwentarza biblioteki parafialnej autorstwa ks. Franciszka Stanisława Kostki Kolendowicza z lat 1773-1780. The book collection of the parish library in Stryszów was one of the most numerous in 1748 among all the parishes of the Zator deanery and rural parishes of the Diocese of Kraków. Despite the above, it has not enjoyed a wider study to date. Meanwhile, its holdings included numerous titles that differed from the previous idea of a library in a rural parish. Many of the books were a legacy of the Kraków-based academics who were also parish priests in Stryszów in the 18th century. The article describes the development of the book collection, pointing out the considerable role of the foundation of the Archconfraternity of Our Lady of Consolation and the activity of the parish priests in charge, who understood that the collection of books constituted the intellectual culture of the parish. The study is accompanied by a source edition of the list of parish book titles from the 1748 visitation record and the inventory of the parish library by Rev. Franciszek Stanisław Kostka Kolendowicz from 1773–1780.
  • Item
    Druki z oficyn niemieckich w księgozbiorze dominikańskim w Różanymstoku. Przyczynek do obiegu książki w Europie w XVII-XIX wieku
    (Wydawnictwo KUL, 2024) Zimnoch, Katarzyna
    Celem artykułu jest ukazanie fragmentu obiegu książki w XVII-XIX wieku w Europie, ze szczególnym uwzględnieniem przepływu druków z oficyn niemieckich na tereny Polski. Przedmiotem analizy jest zbiór książek należących do zakonu dominikanów w Różanymstoku na pograniczu Korony Polskiej i Wielkiego Księstwa Litewskiego. Podstawę badawczą stanowią rękopiśmienne inwentarze biblioteki dominikańskiej z 1828 i 1846 roku. Księgozbiór został przeanalizowany pod kątem geografii wydawniczej i chronologii oraz porównany z innymi bibliotekami dominikańskimi w Borku Starym, Kalwarii Żmudzkiej, Lwowie, Poporciach i Wrocławiu. Analizy pozwoliły zidentyfikować 75 druków niemieckich, tj. 12,88% badanego księgozbioru. Druki te pochodziły z drukarń niemieckich w Augsburgu, Dillingen, Frankfurcie nad Menem, Kolonii, Lipsku, Moguncji, Norymbergii, Paderbornie i Salzbachu. Zaproponowane badania wskazują na konkretne przykłady bibliotek w Europie Środkowo-Wschodniej, do których docierała produkcja wydawnicza oficyn niemieckich oraz wskazane zostały kanały transferu treści kulturowych i religijnych z konkretnych ośrodków wydawniczych w badanym okresie. The aim of the paper is to present a fragment of the 17th–19th century book circulation in Europe with special emphasis put on the flow of the prints from German publishing houses into Poland. The objective of the analysis is the book collection owned by the Dominican Order based in Różanystok in the borderland between The Crown of the Kingdom of Poland (The Crown) and the Grand Duchy of Lithuania. The source for the study comprised handwritten inventories in the Dominican monastery library dated 1828 and 1846. The book collection was analysed for the geography of publishing and chronology, and compared to other Dominican libraries (in Borek Stary, Kalwaria Żmudzka, Lviv, Poporcie, Wrocław). The analysis resulted in confirming the existence of 75 German prints (12.88% of the studied book collection) originating from German printing houses in: Augsburg, Dillingen, Frankfurt am Main, Cologne, Leipzig, Mainz, Nuremberg, Paderborn and Sulzbach. The proposed studies point to the specific examples of libraries in Central and Eastern Europe reached by the prints from German publishing houses and indicate the channels for the transfer of cultural and religious contents from specified publishing centres over the said period.
  • Item
    Prof. dr hab. Aleksandra Witkowska OSU (1930-2024)
    (Wydawnictwo KUL, 2024) Nastalska-Wiśnicka, Joanna
  • Item
    Die Pfarrmatrikeln des 19. Jahrhunderts. Eine Vergleichende Studie im Lichte der Kodikologie und Textologie
    (Wydawnictwo KUL, 2024) Owsiński, Piotr A.
    Der vorliegende Beitrag ist als Versuch einer kodikologischen und textologischen Vergleichsstudie der Besonderheiten der polnischen und russischen Verwaltungssprache in den Pfarrmatrikeln der Tauf-, Ehe- und Sterbebücher aus Busk-Zdrój aus dem 19. Jahrhundert konzipiert. Er verfolgt das Ziel, die Frage nach der Struktur der Pfarrbücher und ihrer Funktionen zu beantworten. Darüber hinaus sollen die Unterschiede in den Eintragungen der einzelnen Bücher sowie die Struktur und die Merkmale der verschiedenen Einträge in den einzelnen Kirchenbüchern analysiert werden. Das derart umrissene Forschungsgebiet ist wiederum verankert in der Untersuchung der Struktur und Funktion von Kirchenbüchern sowie deren Vermerken im Kontext der Funktionsweise der Pfarrkanzlei und der Umstände des Alltagslebens der Stadtbewohner. The paper, involving a codicological and textological analysis, attempts to identify specific features of the Polish and Russian administrative language in the entries of the registers of baptisms, marriages and burials from Busko-Zdrój in the 19th century. The aim of the research is also to answer the question how the parish registers were constructed and what functions they had. Furthermore there are examined the differences in the texts of the entries in the particular registers. The author focuses on the structure and characteristics of different entries in the diverse parochial registers. The research area defined in such a manner is based on the outlining of structure and the function of the parish registers and their notes in the context of the church administrative office‘s functioning as well as of the circumstances of day-to-day life of the town inhabitants. Artykuł stanowi próbę kodykologicznego i tekstologicznego studium porów nawczego specyficznych cech polskiego i rosyjskiego języka administracyjnego w adnotacjach metrykalnych ksiąg ochrzczonych, zaślubionych i zmarłych z Buska-Zdroju z XIX wieku. Celem eksploracji jest próba odpowiedzi na pytanie o budowę ksiąg parafialnych oraz ich funkcje. Ponadto analizowane będą różnice w notach poszczególnych ksiąg, jak również struktura i cechy charakterystyczne różnych wpisów w konkretnych rejestrach parafii. Tak zarysowany obszar badania zakotwiczony jest z kolei w badaniach struktury i funkcji rejestrów parafialnych oraz ich adnotacji w kontekście funkcjonowania kancelarii parafialnej, jak również okoliczności życia codziennego mieszkańców miasta.
  • Item
    Prymas upomina prałata. Relacje abp./kard. Stefana Wyszyńskiego z ks. Kazimierzem Lagoszem w świetle ich korespondencji pochodzącej z sekretariatu prymasa Polski
    (Wydawnictwo KUL, 2024) Łatka, Rafał
    Relacje kard. Stefana Wyszyńskiego z biskupami czy też rządcami poszczególnych polskich diecezji wymagają pogłębionych badań. Niniejszy artykuł ma za zadanie przedstawić, jak wyglądały stosunki prymasa Polski z ks. Kazimierzem Lagoszem, narzuconym przez władze wikariuszem kapitulnym Administracji Apostolskiej Dolnego Śląska. Analiza dotyczy lat 1951-1961 (od objęcia funkcji przez ks. K. Lagosza do jego śmierci). Wspomniany temat nie był dotychczas podejmowany w literaturze przedmiotu w wystarczający sposób. Artykuł został przygotowany w oparciu o analizę korespondencji między bohaterami tego tekstu; uzupełnioną o dokumentację Episkopatu Polski i zapisów Pro memori kard. S. Wyszyńskiego. W tekście zwrócono uwagę na przekraczanie uprawnień przez ks. Lagosza i jego nieprzemyślane decyzje personalne, co powodowało regularne upomnienia ze strony prymasa Polski. Omówiono także memoria w sprawie ustanowienia biskupa w archidiecezji wrocławskiej, którego wysłanie przez tymczasowego rządcę Administracji Apostolskiej Dolnego Śląska było szczytem napięcia w relacjach kard. Wyszyński – ks. Lagosz. Artykuł został uzupełniony o aneks źródłowy zawierający najważniejszą korespondencję między obydwoma kapłanami (zachowaną w Sekretariacie Prymasa Polski). Cardinal Stefan Wyszynski’s relations with the bishops or administrators of individual Polish dioceses require in-depth research. This article is intended to shed light on the relationship between the Primate of Poland and Rev. Kazimierz Lagosz, the government-imposed Chapter Vicar of the Apostolic Administration of Lower Silesia. The analysis covers the years 1951–1961 (from the assumption of office by Rev. K. Lagosz until his death). The aforementioned topic has not been sufficiently addressed in the literature to date. The article is based on an analysis of the correspondence between the protagonists of this text; supplemented by documentation from the Polish Episcopate and the Pro memoria records of Cardinal S. Wyszyński. The text points out Rev. Lagosz’s abuse of authority and his ill-considered personnel decisions, which resulted in regular admonishments from the Primate of Poland. Also discussed was a memorandum on the establishment of a bishop in Wrocław Archdiocese, the sending of which by the interim ruler of the Apostolic Administration of Lower Silesia was the height of tension in the relations between Cardinal Wyszyński and Rev. Lagosz. The article was supplemented by a source appendix containing the most important correspondence between the two priests (preserved in the Secretariat of the Primate of Poland).
  • Item
    Polish Faience from Ćmielów Factory in the Collections of the Diocesan Museum in Sandomierz
    (Wydawnictwo KUL, 2024) Kowalski, Wojciech W.
    Ecclesiastical objects were rarely made from ceramics and are therefore not often found in church museums. The Diocesan Museum in Sandomierz is a notable exception, with an interesting and diverse collection of 21 transfer-printed faience vessels from the mid-19th century. This is a very valuable collection as it provides a picture of the production of faience in the mid-19th century in Ćmielów and, to some extent, in the whole of Poland. It contains all three basic types of printed underglaze decoration popular at the time, namely foreign motifs, Poland’s views and “wallpaper” ornament. The specimens with Poland’s views are particularly valuable. They are very rare in museum collections and practically non-existent on the antiquarian market. The author analyses these objects in detail, focusing primarily on Polish views, giving their graphic prototypes, the time of production and provenance. He also discusses the issues of under-glaze printing technology, with which all the objects in the collection are covered. Obiekty sakralne rzadko wykonywano z ceramiki, dlatego też nie są często spotykane w muzeach kościelnych. Takim wyjątkiem jest Muzeum Diecezjalne w Sandomierzu, w którym znajduje się interesujący i zróżnicowany zespół 21 naczyń fajansowych z połowy XIX wieku. Jest to zbiór bardzo wartościowy, daje bowiem obraz produkcji fajansu w połowie XIX wieku w Ćmielowie i poniekąd w całej Polsce. Znajdujemy w nim wszystkie trzy podstawowe rodzaje modnej ówcześnie podszkliwnej dekoracji drukowanej, a mianowicie motywy obce, widoki polskie i ornament „tapetowy”. Szczególnie cenne są okazy z widokami polskimi, gdyż są bardzo rzadkie w zbiorach muzealnych, a praktycznie w ogóle nie występują na rynku antykwarycznym. Autor szczegółowo analizuje te obiekty, przy czym skupia się przede wszystkim na widokach polskich, podając ich graficzne pierwowzory, czas produkcji oraz pochodzenie. Omawia także bliżej kwestie technologii druku podszkliwnego, którym pokryte są wszystkie obiekty w kolekcji.