Myślenie utopijne w nauce, o nauce i dzięki nauce. Źródło inspiracji czy zagrożeń?
Loading...
Date
2014
Authors
Journal Title
Journal ISSN
Volume Title
Publisher
KUL
Abstract
W tekście rozważany jest schemat myślenia utopijnego w kontekście nauki rozumianej jako science. Punktem wyjścia jest dwuznaczność greckiego źródłosłowu terminu „utopia”: outopos tj „miejsce nieistniejące” i eutopia tj. „dobre miejsce”. Dwuznaczność ta wskazuje na rozziew między tym, co jest, a tym, co być powinno: prawdziwie dobre dla człowieka miejsce nie istnieje. Implicite jest to także diagnoza dotyczącą aktualnego świata: nie jest taki, jaki być powinien. Utopia staje się przez to projektem zbudowania doskonałego świata, czyli takiego jaki być powinien. Takie rozumowanie można odnaleźć w myśleniu naukowym: aktualna wiedza nie jest tym, co człowiek wiedzieć powinien i stąd konieczny jest nieustanny postęp naukowy bez względu na konsekwencje. Są też utopijne: koncepcje nauki - aktualna nauka nie jest taka, jak być powinna i wobec tego należy skonstruować jej lepsze paradygmaty; utopijna polityka nauka – ponieważ nauka nie osiąga spodziewanych rezultatów, narzucenie na czynności wiedzotwórcze zaplanowanych przez organa rządzące nauką procedur pozwoli zbudować naukę taką, jak ona być powinna. Nauka może też być źródłem utopii rozumianych jako alternatywy dla aktualnej organizacji świata, może mieć utopię jako konsekwencję swego rozwoju, i wreszcie może czynić utopie projektami atrakcyjnymi, gdy człowieka i świat ujmuje jedynie jako „materiał” do przekształcania zgodnie z pomysłem. Autorka broni tezy, iż utopijność da się wyrazić poprzez szereg prymatów: idei nad bytem, procedur nad człowiekiem, struktury społecznej nad jednostką, kontroli nad rozumieniem, wrażenia nad rzeczywistością, myślenia nad poznaniem, metody nad przedmiotem, paradygmatu nad faktem, skuteczności nad prawdą. Cechą charakterystyczną jest to, że człon prymarny (nadrzędny) jest produktem świadomości, a nie rezultatem poznania. Następuje pojetyzacja - zastąpieniem poznania teoretycznego twórczością. Akceptacja tych prymatów w nauce i myśleniu o nauce przekształci naukę w utopię z wszystkimi – także historycznie znanymi, a niepożądanymi – tego konsekwencjami tak dla nauki, jak i dla społeczeństwa. Wstępem dla rozważań są analizy niektórych aspektów utopii rozumianej jako projekt społeczny.
The Author considers a schema of utopian thinking in the context of science. Her starting point is an ambiguity in the Greek etymology of the term „utopia”: outopos, i.e. „non-existing place” and eutopia, i.e. „good place”. This ambiguity indicates a gap between what is and what should be: truely good place for human does not exist. Implicite it is also a diagnosis concernig the actual world: it is not as it should be. So the utopia becomes a project of building the perfect world – the one that should be. Such a reasoning can be found in science: the knowledge we have is not what we should possess and therefore a constant scientific progress is necessary regardless of its consequences. There are also: utopian conceptions of science – actual science is not as it should be and therefore better paradigms of doing science should be constructed; utopian science policies – science does not achieve expected results and so knowledge-seeking activities should be forced into procedures disigned by governing bodies in order to have scientific results as they should be. Science can also be a source of utopias understood as possible alternatives for a contemporary organization of the world, it can have utopias as a consequence of its development and finally it can also make utopian project atractive by insisting that human being and the world as just „material” and „resource” to be reshaped in accordance with one's conception. The author defends the thesis that utopian thinking can be captured by a number of primacies: ideas over beings, procedures over human, spocial structures over individual person, controlling over understanding, impression over reality, thinking over cognizing, methods over objects, paradigms over facts, efficiency ovewr truth. In result we have poietization – replacing theoretical cognition with „artistic” creation. Accepting those primacies will change science into a utopia with all consequences – historically already known and harmful – for science and for society. Analyses of some aspects of utopia as a social project constitute an introduction for considerations.
The Author considers a schema of utopian thinking in the context of science. Her starting point is an ambiguity in the Greek etymology of the term „utopia”: outopos, i.e. „non-existing place” and eutopia, i.e. „good place”. This ambiguity indicates a gap between what is and what should be: truely good place for human does not exist. Implicite it is also a diagnosis concernig the actual world: it is not as it should be. So the utopia becomes a project of building the perfect world – the one that should be. Such a reasoning can be found in science: the knowledge we have is not what we should possess and therefore a constant scientific progress is necessary regardless of its consequences. There are also: utopian conceptions of science – actual science is not as it should be and therefore better paradigms of doing science should be constructed; utopian science policies – science does not achieve expected results and so knowledge-seeking activities should be forced into procedures disigned by governing bodies in order to have scientific results as they should be. Science can also be a source of utopias understood as possible alternatives for a contemporary organization of the world, it can have utopias as a consequence of its development and finally it can also make utopian project atractive by insisting that human being and the world as just „material” and „resource” to be reshaped in accordance with one's conception. The author defends the thesis that utopian thinking can be captured by a number of primacies: ideas over beings, procedures over human, spocial structures over individual person, controlling over understanding, impression over reality, thinking over cognizing, methods over objects, paradigms over facts, efficiency ovewr truth. In result we have poietization – replacing theoretical cognition with „artistic” creation. Accepting those primacies will change science into a utopia with all consequences – historically already known and harmful – for science and for society. Analyses of some aspects of utopia as a social project constitute an introduction for considerations.
Description
ORCID: https://orcid.org/0000-0002-7368-3901 - prof. dr hab. Agnieszka Lekka-Kowalik
Keywords
nauka, science, utopia, pojetyzacja poznania, teorie nauki, utopistyka, polityka nauki, utopia naukowo-techniczna, utopia, theories of science,, science policy, the poietization of cognition, the poietization of cognition, utopistics, techno-scientific utopia
Citation
"Ethos" 2017, R. 27, nr 3(107), s. 108-131